Nuclear Proliferation Treaty

Nükleer Silahların Yayılmasının Önlenmesi Anlaşması, Nuclear Non-Proliferation Treaty (NPT) olarak bilinen bu önemli uluslararası anlaşma, nükleer silahların yayılmasının önlenmesinin temelidir. NPT Nükleer silahların yayılmasının önlenmesi, nükleer silahların yayılmasını azaltılması veya ortadan kaldırılması için kullanılan araçlar ve politikalar bulundurur.
NPT'nin hedefleri şunlardır:
• Nükleer olmayan ülkelerin nükleer silah edinmesini önlemek,
• Barışçıl nükleer enerji kullanımını desteklemek
• Zaten nükleer silaha sahip olan ülkelerde nihai nükleer silahsızlanmaya yol açmaktır.

1938'dd Enrico Fermi, doğal güçleri kullanarak, nükleer güç üretimindeki katkılarından dolayı Nobel Fizik Ödülü'nü kazandı. Daha sonraki çalışmaları sadece bilimi geliştirmekle kalmadı aynı zamanda nükleer enerji üretimi için öncülük oldu. Tüm devletlerin dikkatini çeken bu güç, deneylere, projelere, savaşlara yol açtı. Örneğin 1945 yılında Japonya'ya atılan iki atom bombası (1945'in sonuna doğru, bombalama Hiroşima'da tahmini 140.000 kişiyi ve Nagasaki'de 74.000 kişiyi daha öldürmüştü. Sonraki yıllarda, kurtulanların çoğu lösemi, kanser veya radyasyondan kaynaklanan diğer korkunç yan etkilerle karşı karşıya kalacaktı.)
 

Nükleer saldırdılar 1968 tarihine kadar farklı coğrafyalara farklı tarihlerde yapılmaya devam etti.

1968 yılına gelindiğinde NPT (Non-Proliferation Treaty), "Nükleer Silahların Yayılmasının Önlenmesi Anlaşması" imzalanmasıyla birlikte nükleer silahsızlanma alanında önemli bir döneme girilmiş ve takiben, nükleer testleri yasaklayan, menzil sınırlarının belirtildiği ve silahlanma yarışının önüne geçen çeşitli anlaşmaların imzalandığı görülmektedir.
Nükleer silahsızlanma sürecinin tam bir silahsızlanmaya
dönüştüğünü söylemek mümkün olmasa da devletlerin elindeki nükleer silah stoğunun önemli bir bölümünü azalttığı açıkça görülmektedir. Silahsızlanma sürecinde imzalanan antlaşmalar yalnızca nükleer silah
stoklarının düşmesine yol açmamış, bununla birlikte nükleer silahların çok sayıda ülkeye yayılmasının da önüne geçmiştir.

1968'de imzalanan anlaşma 1970'de yürürlüğe girmiş ve 1955'te anlaşma süresiz olarak uzatılmıştır.

Nükleer Silahların Yasaklanması Sözleşmesi (NPT), mevcut nükleer silahsızlanma rejiminden oldukça farklıdır. Yürürlükte olan rejim Nükleer Silahların Yayılmasının Önlenmesi Anlaşması ile ihdas edilmiştir. NPT'ye taraf nükleer silah sahibi devletler, ellerindeki bilgiyi, materyali, donanımı vs. Nükleer silah sahibi olmayan ülkelere aktarmayı; nükleer silah sahibi olmayan devletler ise nükleer silah edinmemeyi taahhüt etmektedirler. NPT'nin başarısı ve başarısızlığı tartışılırken, nükleer silah sahibi
olmaktan vazgeçen ülkeler ile nükleer güç haline gelmeyi tercih edenler karşılaştırılır. Örneğin İsrail, Hindistan ve Pakistan, NPT'ye taraf olmamış ve nükleer silahlanma yolunu seçmiş ülkelerdir. Kuzey Kore, taraf olduğu
bu sözleşmeden 2003 senesinde çekilme kararı almıştır. Öte yandan, Güney Afrika Cumhuriyeti nükleer silah programını kendi rızası ile 1989 senesinde sonlandırarak NPT'ye taraf olmuştur.
1980'leri siyasi çalkantılar ve askeri cunta yönetimi altında geçiren Brezilya ve Arjantin, yürüttükleri gizli nükleer programlara 1991 senesinde bir son vererek Brezilya-Arjantin Nükleer Materyallerin Muhasebesi ve
Kontrolü Ajansı'nı (the Brazilian - Argentine Agency for Accounting and Control of Nuclear Materials ABACC) kurmuşlardır.

Uluslararası Atom Enerjisi Kurumu da (International Atomic Energy Agency -IAEA) paydaş kuruluş olarak katkı sağlamaktadır. Kazakistan, Ukrayna ve Belarus, Sovyetler Birliği’nden miras aldıkları nükleer cephanelerden 1992 senesinde Lizbon Protokolü'nü imzalayarak vazgeçmişler ve NPT'ye taraf olmuşlardır (Sidhu, 2008).
 

Bu örnekler gösteriyor ki, NPT, nükleer silahsızlanma bağlamında dünya barış ve güvenliğine birtakım katkılar sağlamıştır.
 

NPT, uluslararası barış ve güvenliğin temel bir dayanağı ve nükleer silahsızlanma ve yayılmanın önlenmesi rejiminin kalbi haline gelmiştir ve öyle olmaya devam etmektedir. Benzersiz statüsü, 191 Devletin neredeyse evrensel üyeliğine , silahsızlanma konusunda yasal olarak bağlayıcı yükümlülüklere, doğrulanabilir yayılmanın önlenmesi güvence rejimine ve nükleer enerjinin barışçıl kullanımına olan bağlılığa dayanmaktadır. NPT, nükleer silaha sahip Devlet sayısını dokuzla sınırlamayı başarmıştır. Güvence rejimi, sivil nükleer programların yalnızca barışçıl nitelikte olduğuna dair güvence sağlar. Yine de, SIPRI'nin verilerine göre, dünya çapında yaklaşık 14.500 nükleer silah stoklanmış durumdadır. Yüzlercesi dakikalar içinde fırlatılmaya hazırdır. Bu nedenle, tüm Devletler bu silahın asla kullanılmamasını sağlamak için çabalarını iki katına çıkarmalı ve nükleer silahsız bir dünya evrensel hedefine ulaşmak için yeni bir aciliyet getirmek üzere birlikte çalışmalıdır.

KAYNAKÇA

https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/470770

https://acrobat.adobe.com/id/urn:aaid:sc:AP:bc2821d0-3bf5-4f65-b141-a3fbd9007681

https://disarmament.unoda.org/wmd/nuclear/npt/text/

https://www.unrcpd.org/wmd/the-nuclear-non-proliferation-treaty/