Karabağ Çatışmaları: Tarihsel Süreç ve Bölgesel Dinamikler

Giriş

Azerbaycan ve Ermenistan arasında uzun yıllardır süregelen Dağlık Karabağ ve çevresindeki toprak anlaşmazlığı, bölgesel istikrarsızlığın en önemli unsurlarından biri olmuştur. Sovyetler Birliği’nin dağılmasının ardından başlayan çatışmalar, iki ülke arasında büyük askeri ve siyasi gerilimlere yol açmıştır. Bu makalede, Karabağ çatışmalarının tarihsel süreci, savaş dönemleri ve ateşkes sonrası gelişmeler ele alınacaktır.

Birinci Dağlık Karabağ Savaşı (1988-1994)

Sovyetler Birliği’nin zayıfladığı 1988 yılında, Dağlık Karabağ Özerk Oblastı’nda yaşayan Ermeniler, bölgenin Ermenistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti’ne bağlanmasını talep etmiştir. Azerbaycan tarafı bu duruma karşı çıkarken, iki halk arasında etnik gerginlikler tırmanmış ve silahlı çatışmalara dönüşmüştür.

1988-1994 yılları arasında gerçekleşen bu savaş sırasında, birçok sivil kayıp yaşanmış ve çeşitli katliamlar meydana gelmiştir. Bunlardan bazıları şunlardır:

• Sumgayıt Pogromu (1988)
• Kirovabad Pogromu (1988)
• Bakü Pogromu (1990)
• Hocalı Katliamı (1992)
• Malıbeyli ve Kuşçular Katliamı (1992)
• Maragha Katliamı (1992)

Bu dönemde gerçekleşen önemli askeri operasyonlar ise şunlardır:

• Askeran Çarpışması (1988)
• Daşaltı Operasyonu (1992)
• Şuşa Muharebesi (1992)
• Laçın Koridoru Operasyonu (1992)
• Kelbecer Muharebesi (1993)

16 Mayıs 1994’te Rusya’nın arabuluculuğuyla Bişkek Protokolü imzalanmış ve taraflar arasında ateşkes sağlanmıştır. Ancak bu anlaşma, sorunu tamamen çözmemiş ve ilerleyen yıllarda yeni çatışmalar yaşanmasına zemin hazırlamıştır.

Ateşkes Sonrası Çatışmalar (1994-2020)

Ateşkese rağmen bölgedeki gerilim devam etmiş ve şu olaylar meydana gelmiştir:

• 2008 Mardakert Çatışması
• 2010 Çaylı Çatışması
• 2016 Nisan Çatışmaları (Dört Gün Savaşı)
• 2020 Temmuz Çatışmaları

İkinci Dağlık Karabağ Savaşı (2020)

27 Eylül 2020’de Azerbaycan ve Ermenistan arasında yeniden büyük çaplı bir savaş başlamıştır. Taraflar birbirlerini saldırıyla suçlarken, Azerbaycan ordusu Ermenistan’ın kontrolündeki bazı bölgeleri ele geçirmiştir. 8 Kasım 2020’de Şuşa şehri Azerbaycan tarafından alınmış ve savaşın dönüm noktası olmuştur.

Rusya’nın arabuluculuğuyla 10 Kasım 2020’de üçlü ateşkes anlaşması imzalanmış ve Azerbaycan, Karabağ’daki topraklarının büyük bir kısmını geri almıştır. Anlaşmaya göre, Ermenistan güçleri belirlenen bölgelerden çekilmiş, Rus barış gücü birlikleri bölgede konuşlandırılmıştır.

Sonuç

Karabağ çatışmaları, Kafkasya bölgesindeki dengeleri derinden etkilemiş ve iki ülke arasındaki diplomatik ilişkileri belirleyici bir faktör olmuştur. 2023 yılında yaşanan gelişmeler ve Azerbaycan’ın Karabağ üzerindeki tam kontrolü, bu ihtilafın yeni bir aşamaya girdiğini göstermektedir. Ancak bölgedeki kalıcı barış için uluslararası diplomatik çabalar ve tarafların uzun vadeli çözümler geliştirmesi gerekmektedir.

Kaynakça

• BBC. (2023). "Dağlık Karabağ Çatışmaları ve Bölgesel Sonuçları". Erişim: https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-53439230
• Wikipedia. (2023). "2023 Dağlık Karabağ Çatışmaları". Erişim: https://tr.wikipedia.org/wiki/2023_Dağlık_Karabağ_çatışmaları